Wysypiska śmieci wypełnione tonami, niekiedy nawet nie użytych ubrań, szafy przepełnione nie wykorzystywanymi ubraniami oraz przede wszystkim mentalność konsumentów skupiająca się na ilości nie na jakości… To niestety nie jedyne problemy przemysłu modowego. Branża jest odpowiedzialna za sporą część produkcji gazów cieplarnianych i pochłanianie olbrzymiej ilości wody do produkcji odzieży. Szacuje się, że do wyprodukowania jednej bawełnianej koszuli zużywane jest aż 2500 litrów wody! W zrównoważonej modzie ważny jest nie tylko sam proces produkcji, ale też rodzaj wykorzystanych materiałów i analiza konsekwencji produkcji - niekiedy nadmiarowej. Używamy dziś o 400 procent więcej ubrań niż 20 lat temu i służą nam one o połowę krócej niż 15 lat temu. Przewiduje się, że w tym tempie konsumpcji w najbliższej dekadzie nasze zapotrzebowanie na ubrania wzrośnie o 63 procent.

Potrzebna jest zmiana zachowań, przyzwyczajeń, sposobów produkcji. W związku z tym wiele marek modowych decyduje się na zmianę swojej filozofii. Już w 2007 roku amerykański magazyn Vouge zapowiedział, że zrównoważona moda to nie tylko chwilowy trend. Przykładem mogą być zmiany wprowadzone m.in. przez Stellę McCartney, która jako jedna z pierwszych zadeklarowała, że w swoich kolekcjach nie będzie używać futer czy skór. 

Bardzo istotna jest także zmiana podejścia klientek i klientów. Już teraz część osób zwraca uwagę na wykorzystane tkaniny oraz na opakowania, niestety świadomość istotności np. krótszego łańcucha dostaw jest wciąż za niska. Dodatkowo zrównoważona moda wciąż jest postrzegana jako zdecydowanie za droga.

 Zawarte w pracy rozważania, mają na celu skłonienie do refleksji nad kondycją współczesnego przemysłu modowego.

1. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ

HISTORIA

Na początku należy przeanalizować zjawiska, które sprawiły, że koncepcja zrównoważonego rozwoju mogła zaistnieć w naszej świadomości. W myśli filozoficznej koncepcja rozwoju ludzkości istniała w tej czy innej formie w zasadzie od czasów starożytnych. Jednak dopiero Oświecenie przyniosło prawdziwą eksplozję rozważań o rozwoju ludzkości na fali odkryć z zakresu nauk przyrodniczych oraz w związku z kształtującymi się naukami społecznymi. Postęp nauk przyrodniczych i przyspieszająca w XVIII wieku globalizacja (jej pierwszy etap, który dał początek systemowi światowemu trwał od momentu wielkich odkryć geograficznych) doprowadziły do Rewolucji Przemysłowej, co w bardzo bardzo dynamiczny sposób zaczęło przekształcać systemy społeczno-ekonomiczne w krajach, które miały swój udział w rewolucji. W tym samym czasie koncepcje rozwoju ludzkości zaczęto wiązać ze wzrostem gospodarczym i rozwojem ekonomicznym. “Comte, Hegel, Marks, Spencer i inni opisywali nieubłagany, nieodwracalny i niepowstrzymany postęp ludzkości poprzez kolejne etapy ku złotemu wiekowi na Ziemi. Optymistycznie zakładano, że postęp naukowy i techniczny może doprowadzić do moralnej doskonałości ludzkość”. Jednocześnie wraz z przyspieszającym rozwarstwieniem - zarówno w obrębie poszczególnych społeczeństw jak i pomiędzy krajami - pojawiły się głosy krytyczne. Szybki rozwój gospodarczy zaczął odciskać piętno na środowisku, co skutkowało rosnącym zainteresowaniem zrównoważonym rozwojem. Oczywiście nie był on wówczas zdefiniowany jak to ma miejsce obecnie. O ile samo pojęcie “sustainabilty” pojawiło się w języku angielskim dość późno, bo w drugiej połowie XX wieku, to w języku Francuskim, Niemieckim i Holenderskim termin ten był wykorzystywany od setek lat. Jednakże trend krytyczny wobec idei nieograniczonego wzrostu nie uwidaczniał się przez długi czas - zakładano bowiem, że wraz z rozwojem gospodarczym i naukowym uda się przezwyciężyć problemy środowiskowe i społeczne. Musiały wydarzyć się dwie wojny o zasięgu globalnym i okres długotrwałej powojennej prosperity prowadzący do eksplozji demograficznej i rosnącej degradacji ekosystemów eksploatowanych przemysłowo, aby środowiska naukowe zaczęły zauważać narastające problemy wynikające z założeń o tym, że nie istnieją żadne ograniczenia w dla ekonomicznego wzrostu. Od lat 70 XX w. zaczyna pojawiać się więcej publikacji naukowych omawiających ryzyka i negatywne konsekwencje eksploatacji zasobów naturalnych i społecznych, pojawiają się również organizacje walczące o ochronę środowiska. Z drugiej strony narastały działania świata biznesu mające zdyskredytować dowody naukowe i działaczy społecznych. 

W STRONĘ PRZEŁOMU

W 1972 ONZ zorganizowało konferencję Sztokholmską - podczas której zdefiniowano pojęcie rozwoju w zgodzie ze środowiskiem. Będąca rezultatem konferencji Deklaracja sztokholmska uznawana jest za podstawę prawa ochrony środowiska, a przyjęte w niej zasady stały się wytycznymi dotyczącymi sposobów ochrony środowiska. Warto zauważyć, że do 2023 r. nie wszystkie zasady zostały wdrożone nawet w krajach rozwiniętych, nie wspominając nawet o ich wdrożeniu w krajach rozwijających się. Najistotniejszym faktem związanym z Deklaracją sztokholmską jest uznanie prawa do czystego środowiska za podmiotowe prawo człowieka postawione na równi z innymi podstawowymi prawami jak prawo do życia czy prawo własności. 

Przytoczę fragment Deklaracji:

“W historii osiągnięty został punkt, w którym musimy zacząć kształtować nasze działania na całym świecie z większą rozwagą i troską o ich konsekwencje dla środowiska. Poprzez ignorancję lub obojętność możemy wyrządzić ogromne i nieodwracalne szkody środowisku ziemskiemu, od którego zależy nasze życie i dobrobyt. Z drugiej strony, dzięki pełniejszej wiedzy i mądrzejszym działaniom możemy zapewnić sobie i naszym potomkom lepsze życie w środowisku bardziej odpowiadającym ludzkim potrzebom i nadziejom… Ochrona i poprawa środowiska ludzkiego dla obecnych i przyszłych pokoleń stała się nadrzędnym celem ludzkości.

(ONZ 1972)”

Wydawać by się mogło, że tak postawione zadanie mogłoby rozpocząć zmiany w działaniu kluczowych aktorów: globalnego biznesu i rządów. Jednak idee zrównoważonego rozwoju dopiero zaczynały się kształtować. Konieczne było wyraźniejsze zarysowanie najważniejszych zagadnień. Co więcej pojawił się problem związany z krajami spoza kręgu zachodniego, ponieważ wielu ich przedstawicieli uważało, że działania na rzecz ochrony środowiska są krokiem przeciwko możliwości uzyskania odpowiedniego poziomu wzrostu przez kraje rozwijające się i stanowi zamach na niezależność ekonomiczną tych krajów oraz na prawo do godnego życia ich obywateli. Słuszność takiej argumentacji jest trudna do obrony w sytuacji, w której jesteśmy obecnie - pięćdziesiąt lat od konferencji sztokholmskiej i po kolejnych konferencjach (Rio Earth Summit - 1992, World Summit on Sustainable Development znany również jako Rio+10 - 2002, United Nations Conference on Sustainable

Development - 2012), gdy globalny przemysł i pęd ciągłego rozwoju - rozumianego jako wzrost gospodarczy - doprowadził planetę na krawędź nieodwracalnych zmian. W dokumentach będących rezultatem prac z ostatniej z wyżej wymienionych konferencji, zwanej również Rio + 20 określenie “Zrównoważony rozwój” pojawiło się 238 razy.

DEFINICJA

Przyjrzymy się zatem jak definiowany jest zrównoważony rozwój.

W artykule, którego celem jest ujednoznacznienie pojęcia zrównoważonego rozwoju Justice Mensah zwraca uwagę, że we współczesnym dyskursie na temat rozwoju społeczno-ekonomicznego koncept zrównoważonego rozwoju stał się popularnym hasłem (buzzword), a jednocześnie dla większości jest pojęciem nieostrym i nieoczywistym: “Zrównoważony rozwój stał się modnym hasłem w dyskursie rozwojowym, kojarzonym z różnymi definicjami, znaczeniami i interpretacjami. [...] Strukturalnie pojęcie można postrzegać jako frazę składającą się z dwóch słów „zrównoważony” i „rozwój”. Tak jak każde z tych dwóch słów, które łączą się, tworząc pojęcie ZR, czyli „zrównoważony” i „rozwój”, było różnie definiowane z różnych perspektyw, koncepcja ZR była również postrzegana z różnych punktów widzenia, co prowadzi do licznych sposobów definiowania pojęcia. Chociaż istnieje ogromna liczba definicji ZR, najczęściej cytowana definicja tego pojęcia została zaproponowana w Raporcie Brundtland (Schaefer i Crane, 2005). Raport definiuje ZR jako rozwój odpowiadający potrzebom obecnego pokolenia bez uszczerbku dla zdolności przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich własnych potrzeb.”

W 1987 r. została powołana Światowa Komisja do spraw Środowiska i Rozwoju - World Commission on Environment and Development (WCED), której przewodniczącą została Gro Harlem Brundtland. Komisja pod jej przewodnictwem przygotowała wytyczne dla zrównoważonego rozwoju i stanowi podwaliny dla obecnego rozumienia tego pojęcia. “Wiele kluczowych problemów naszego przetrwania jest związanych z nierównomiernym rozwojem, ubóstwem i wzrostem liczby ludności. Wszystko to wywiera bezprecedensową presję na ziemię, wody, lasy i inne zasoby naturalne planety, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Spirala ubóstwa i degradacji środowiska jest marnotrawstwem możliwości i zasobów. W szczególności jest to marnotrawstwo zasobów ludzkich. Te powiązania między ubóstwem, nierównościami i degradacją środowiska stanowiły główny temat naszych analiz i zaleceń. Aktualnie potrzebna jest nowa era wzrostu gospodarczego – wzrostu, który jest potężny, a jednocześnie społecznie i środowiskowo zrównoważony.” W raporcie zwrócono uwagę, że zrównoważenie rozwoju ma się odbywać przy zapewnieniu podstawowych potrzeb wszystkich mieszkańców ziemi i ma dać każdemu człowiekowi możliwość spełnienia swoich aspiracji życiowych. Zrównoważony rozwój ma być procesem, nie stanem, a wszelkie elementy rozwojowe takie jak sposoby kierowania inwestycji, wykorzystanie zasobów czy kierunki rozwoju technologicznego mają być podporządkowane nie jak obecnie - zwiększaniu akumulacji kapitału, ale obecnymi i przyszłymi potrzebami całej populacji. 

W rozważaniach nad zrównoważonym rozwojem należy zwrócić szczególną uwagę na całą sieć powiązań konieczną dla jego zapewnienia: ekonomicznych, społecznych i środowiskowych. Kluczem do zrównoważonego rozwoju jest zrównoważona gospodarka, zrównoważone społeczeństwo i zrównoważone środowisko. “Ekonomiczny, społeczny i środowiskowy „zrównoważony rozwój” muszą być ze sobą „zintegrowane” i „powiązane”. Muszą być kompleksowo skoordynowane” ponieważ każdy z tych aspektów życia jest nierozerwalnie powiązany z pozostałymi i tylko działając systemowo możemy osiągnąć pożądane rezultaty. Dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju potrzebny jest wzrost gospodarczy, ochrona środowiska naturalnego i społeczna równość. Przy ograniczonych zasobach naturalnych, środowiskowych i społecznych aktualne, liniowe podejście ekonomiczne nie jest w stanie zapewnić długoterminowego funkcjonowania systemu światowego. W gospodarce liniowej celem samym w sobie jest ciągły wzrost gospodarczy, a jej produktem ubocznym jest rosnąca eksploatacja zasobów, środowiska przyrodniczego i otoczenia społecznego oraz ogromne wysypiska odpadów. Wraz z rosnącym znaczeniem konieczności ewolucji ekonomicznej związanej z potrzebami zrównoważonego wzrostu pojawiła się nowa koncepcja gospodarki.